آشنایی با گاز سولفید هیدروژن (H2S)، روشهای اندازه گیری و کنترلی

گاز هیدروژن سولفید چیست؟

گاز سولفید هیدروژن یا هیدروژن سولفوره با فرمول مولکولی H2S که به اسید سولفیدریک یا هیدروسولفوریک اسید نیز معروف است، گازی است بی رنگ، سمی و قابل اشتعال که در غلظت های پایین دارای بویی متعفن شبیه به بوی تخم مرغ گندیده و در غلظت های بالا دارای بوئی شیرین است .گاز سولفید هیدروژن همچنین به گاز فاضلاب، گاز مرداب و گاز ترش نیز معروف است. گاز سولفید هیدروژن به شکل گاز می باشد به همین دلیل حضور آن در هوا پس از آزاد شدن در محیط قطعی است. گاز سولفید هیدروژن بدلیل قدرت حل شوندگی که در آب و روغن دارد، در آب های سطحی، زیرزمینی، محیط های دریائی و خاک های مرطوب وارد شده و به این ترتیب مسافت های طولانی را طی می نماید. گاز هیدروژن سولفید بخاطر این که از هوا سنگین تر است، بیشتر در مکان های کم ارتفاع تجمع دارد و به سرعت در هوا پخش می شود لذا در مناطق کم ارتفاع نظیر چاه های فاضلاب، تونل ها، گودال ها و راه آب ها جمع می شود. گاز هیدروژن سولفید به کمک پر اکسید هیدروژن اکسید می گردد، به همین دلیل در فاضلاب ها با افزودن مواد شیمیایی اکسید کننده، مقدار این گاز کنترل می شود. گاز سولفید هیدروژن در محیط گرم و مرطوب توسط باکتری های اتوتروف به سولفوریک اسید اکسید می گردد.

مخاطبان دوره گاز سولفید هیدروژن(H2S)  و راه های مقابله با آن

1- کارشناسان و مسئولین واحدهای صنعتی

2- دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست

سرفصل دوره گاز سولفید هیدروژن(H2S)  و راه های مقابله با آن

1-H2S چیست؟

هیدروژن سولفوره با نامهای دی‌ هیدروژن سولفاید، سولفورهیدروژن سولفورات، هیدروسولفوریک، گازترش، Swamp Gas، هپاتیک اسید، Sour Gas، Sewer Gas و Stink Damp خوانده می‌شود. نام شیمیایی آن سولفید هیدروژن و از خانواده Inorganic می‌باشد. این گاز قابل انفجار بوده و چنانچه در غلظتهای بین 4% تا 44% در هوا، در معرض شعله باز و یا منبع تولید جرقه قرار گیرد باعث ایجاد حریق و انفجار می‌شود. شعله آن آبی رنگ است و با افزایش دما و حرارت، شدت اشتعال آن بیشتر می‌گردد.

2- درجات خطر مواد

جهت پیش بینی خطرات مواد و نحوه برخورد هنگام خطر‏، شامل حریق و مخاطرات شیمیایی و حتی بهداشتی، کدهای بین المللی پیش بینی شده است که باید علامتهای مربوطه بر روی ظروف و بسته بندی های مواد درج گردد. کلیه کدها در یک لوزی که به چهار بخش تقسیم شده است و به آن لوزی خطر گفته می شود درج می گردد.

3- منابع تولید گاز هیدروژن سولفوره

     این منابع شامل:

• همراه گاز‌های در فعالیت آتش فشانی
• بعنوان ماده جانبی در برخی از فعالیت‌های صنعتی
• عملیات حفاری در لایه‌های مختلف زمین جهت کشف نفت و گاز
• فرآیند عملیات حفاری، احداث تونل، معادن زغال سنگ، مردابها
• تغییرات مواد آلی توسط باکتریهای موجود در فاضلاب و مجاری آب

4- اثرات گاز H2S بر سلامتی انسان

زماني كه H2S توسط فردي تنفس مي شود پس ازگذشت از ريه وارد جريان خون مي شود كه بدن براي مبارزه با اين ماده هر چه سريعترآن را طي مراحلي تفكيك كرده و به تركيبات بدون خطري تبديل مي كند. حال اگر غلظت H2S هواي تنفسي فرد زياد باشد بدن نمي تواند همه آنرا را به تركيبات بي خطر تبديل كند و در خون دست نخورده باقي مي ماند و در نتيجه فرد مسموم مي شود. درنتيجه مناطقي از مغز كه عمل تنفس را كنترل مي كند فلج مي شود، ريه ها متوقف و فرد خفه مي شود.

5- استاندارد‌های مواجهه با گاز H2S

از آنجایی که در بسیاری از موارد، حذف گاز H2S از محیط‌های کاری امکان ‌پذیر نمی‌باشد، سازمانهای مختلف در سطح دنیا حدودی را به عنوان حدود مجاز در نظر می‌گیرند. هر سازمان از یک شاخص مختص به خود برای ارائه حدود مجاز استفاده می‌نماید.

6- اثرات سرطان زایی گاز H2S

آژانس حفاظت محیط ‌زیست، دفتر بین المللی تحقیقات سرطان و سرویس خدمات بهداشتی و انسانی نیز مطالعاتی بر روی سرطان ‌زایی گاز سولفید هیدروژن انجام داده‌اند. در این مطالعات یافته‌هایی مبنی بر اثرات سرطان ‌زایی گاز سولفید هیدروژن شناخته نشده است، ولی مطالعات در این زمینه ادامه دارد.

7- موارد اجتناب از کار با گاز هیدروژن سولفوره

• تماس گاز هیدروژن سولفوره با گرما، آتش یا منابع احتراقی فاجعه بار است
• بوی هیدروژن سولفوره در مکان هایی که گازها یا بخارات سایر مواد شیمیایی وجود دارد غیر قابل تشخیص می گردد
• عدم استفاده از گاز هیدروژن سولفوره در محیط های دارای اسید نیتریک غلیظ، سولفوریک اسید و سایر مواد اکسید کننده
• بخارات هیدروژن سولفوره وقتی با بخارات کلرین، نیتروژن تری فلوراید مخلوط شوند به صورت خود به خودی می سوزند

8- شناسایی، اندازه‌گیری و ارزیابی گاز سولفید هیدروژن

     شناسایی، اندازه‌گیری و ارزیابی گاز سولفید هیدروژن به دو روش دستگاهی و فردی امکان‌پذیر است

• روش فردی
• روش دستگاهی

9- اقدامات کنترلی کاربردی در مواجهه با گاز سولفید هیدروژن

• کنترل‌های مدیریتی: آموزش پرسنل، کوتاه کردن مدت شیفت کاری اشخاص در معرض تماس گاز هیدروژن سولفوره، انجام معاینات شغلی قبل از استخدام و انجام معاینات دوره‌ای با توجه ویژه به دستگاه تنفس، قلب و عروق و چشمها
• کنترلهای مهندسی: استفاده از تهویه مناسب وکاهش میزان آلاینده، اصلاح فرایند کاری
• استفاده از تجهیزات کشف و اعلام گاز هیدروژن سولفوره
• استفاده از تجهیزات حفاظت فردی: در شرایطی که کنترل‌های فنی مهندسی و مدیریتی نتوانند سطح تماس با سولفید هیدروژن را به اندازه کافی کاهش دهند، استفاده از وسایل حفاظت فردی در محل کار ضروری می‌باشد

10- الزام خدمات کمک‌ های اولیه

باید روشهای اجرایی مناسب برای کاهش اثرات ناشی از حوادث،‏ اعم از حوادث با آسیب‌های جزئی تا کشنده طرح ‌ریزی شود. گستره این خدمات در برگیرنده کلیه پرسنل، کارکنان و پیمان کارانی است که صدمه دیده‌اند. بخشی از روشهای اجرایی عبارت است از:

• ایجاد تسهیلات کمک‌های اولیه مناسب با خطرات عملیات حفاری و در دسترس بودن کمک‌های بعدی مورد نیاز
• محل‌هایی که از مراکز کمک‌های اولیه دور می‌باشند، باید کمک‌های اولیه مناسبی داشته باشند تا هر آسیبی را تا زمان رسیدن کمک‌های پزشکی کنترل نمایند.
• فرایندهایی را باید ترسیم نمود تا کارکنان آسیب دیده سلامت خود را بازیابند و این کار باید از طریق ارائه نمودن فعالیت‌های بهبود و احیاء به طور مناسب و در حداقل زمان ممکن پس از وقوع حادثه انجام گردد.

11- عملیات کمک‌های اولیه برای افراد مسموم شده با گاز هیدروژن سولفوره

• مصدوم را به سرعت به هوای تمیز انتقال دهید.
• اگر مصدوم نبضی ندارد‏، ماساژ قلبی را فوراً شروع کنید.
• اگر مصدوم تنفس نمی‌کند‏، راه تنفسی را باز کرده و فوراً وسیله تنفس مصنوعی را بکار ببرید.
• پیش از کمک به فرد مصدوم، فرد امدادرسان باید خود از تجهیزات تنفسی استفاده کند تا مسموم نشود.

12- اقدامات اورژانسی در مواجهه با گاز هیدروژن سولفید

• کنترل مداوم نوار قلبی انجام دهید.
• برای تزرزیق، یک راه‌ داخل وریدی برقرار کنید
• باز کردن راه‌های تنفسی برای مسموم ضروری است
• مکش (ساکشن) ترشحات مستفرغه مرتباً انجام شود
• در صورت ایست قلبی تنفسی، اقدامات احیاء قلبی ریوی را سریعاً آغاز نمائید
•  در صورت وجود اسیدوز متابولیک- با بی کربنات سدیم آن را اصلاح کنید

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک کنید