فرهنگ ایمنی

مقدمه

عملکرد سیستمهای ایمنی و بهداشت در نقاط مختلف دنیا با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال نرخ مرگ حوادث ناشی از کار در کشورهای پیشرفته معادل نیمی از همین نرخ در کشورهای در حال توسعه می باشد.

بنابر نظر دفتر بین المللی کار (I.L.O) امروزه تفاوت معنی دار در بهداشت و ایمنی شغلی در میان کشورهای مختلف، تنها وابسته به تکنولوژی (دیدگاه سخت افزاری و نرم افزاری) نیست بلکه مهمترین اصل در پیشرفت یکپارچه اصول ایمنی و بازتاب آن در محیط کار (پیش نیاز اساسی در کاهش وقوع حوادث،آسیبها و بیماریهای شغلی) توجه به جنبه های فرهنگی و اجتماعی (دیدگاه زیست افزاری) است.

مفهوم فرهنگ ایمنی بعد از حادثه چرنوبیل رایج شد. گزارش منتتشر شده حادثه چرنوبیل توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) مفهوم فوق را برای توجیه خطاهای سازمانی و نقص در اپراتوری که شرایط را برای ایجاد یک فاجعه فراهم می نماید بکار برده است. گزارشات ناشی از پژوهشها فرهنگ ایمنی ضعیف را در شرکت ها عامل تعیین کننده حوادث مطرح می نماید. از سویی دیگر تغییر در رفتارها و نگرشهای افراد و تمرکز بیشتر آنها بر ایمنی تنها از طریق شکل گیری فرهنگ ایمنی تحقق یافته که شکل گیری این فرهنگ نیز مستلزم درک و شناسایی فرهنگ فعلی سازمان است.

مخاطبان دوره آشنایی با فرهنگ ایمنی

1- مدیران و کارشناسان

2- تمامی پرسنل سازمان ها و صنایع

3- علاقه مندان و دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE)

سرفصل های دوره آشنایی با فرهنگ ایمنی

● عناصر سیستم ایمنی

● تعاریف فرهنگ، فرهنگ سازمانی، فرهنگ ایمنی

● تفاوت فرهنگ ایمنی و جو ایمنی

● شاخص های فرهنگ ایمنی و زمینه های مورد نیاز در سازمان

● ضرورت اندازه گیری فرهنگ ایمنی

● ارزیابی فرهنگ ایمنی، مروری بر ابزارهای اندازه گیری استاندارد موجود و مقایسه آنها با یکدیگر

● طراحی پرسشنامه فرهنگ ایمنی، نحوه امتیازدهی و تفسیر نتایج

● ارائه پیشنهاداتی در جهت تقویت فرهنگ ایمنی

● نتیجه گیری

عناصر سیستم ایمنی

• افراد 
• تجهیزات
• مواد 
• محیط
• مسئولیت ایمنی، حفاظت از کلیه این چهار عنصر می باشد.

تعاریف

فرهنگ

 مجموعه ای از رفتارهای اکتسابی که افراد یک جامعه را از جامعه دیگر متمایز می کند.

ویژگیهای فرهنگ

• آموختنی
• اجتماعی
• تدریجی و زمان بر

فرهنگ سازمانی

 الگویی از مفروضات مشترک که گروه را در بر می گیرد به طوری که مشکلات انطباق پذیری خارجی و هماهنگی داخلی را حل می کند. (شاین 1992)

فرهنگ ایمنی

• مجموعه ای از ویژگیها و نگرشها در سازمانها و اعضای آنهاست. (IAEA)
• ارزشها و باورهای مشترکی که بر ساختار سازمانها اثر گذار بوده و هنجارهای رفتاری را به وجود می آورد. (یوتال)
• مجموعه ای از باورها، هنجارها، انگیزه ها، نقشها و عملکردهای اجتماعی و فنی که موجب کاهش رویارویی کارکنان، مدیران، مصرف کنندگان و عموم مردم با شرایط خطرناک و صدمه رسان شود. (ترنر و پیچن)

جو ایمنی

نمایی از ویژگیهای سطحی فرهنگ ایمنی است که ناشی از ادراکات و نگرشهای نیروی کار سازمان در زمان مورد بررسی است.

زمینه های رفتاری ایمنی ( رفتارهای مبتنی بر ایمنی )

به روش عملکردی سازمان در خارج از سیستمهای مدیریت ایمنی مکتوب بر می گردد و کارایی این سیستمها در عالم واقعیت که در برگیرنده فرهنگ ایمنی، رهبری ایمنی و تغییر رفتار می باشد.

تفاوت فرهنگ ایمنی و جو ایمنی

فرهنگ ایمنی نسبت به جو ایمنی در یک سطح بالاتر قرار دارد و مربوط  به سیاستهای کلی و اهداف است.

جو ایمنی در یک سطح موضعی قرار دارد و به بررسی ادراکات و استنباطهای کارکنان در مورد محیط کار-سطح علاقه مدیریت به ایمنی و اقدامات مربوط به ایمنی و میزان مشارکت افراد در کنترل ریسک می‌پردازد.

جو ایمنی یک منبع مناسب برای کسب اطلاعات در مورد فرهنگ ایمنی می باشد.

ضرورت اندازه گیری فرهنگ ایمنی (SC)

پرداختن به راهکارهای ایمنی و بهداشت نظیر فرهنگ ایمنی در سازمان نه تنها احتمال بروز حوادث را کاهش داده بلکه همچنین دارای منافع اقتصادی و مالی بوده که نشاندهنده بازگشت سرمایه در درازمدت به سازمان می باشد. این منافع اقتصادی شامل کاهش در موارد ذیل می‌باشد:

 •غیبتهای ناشی از کار

• هزینه های دادگاه و بیمه

• هزینه های درمانی

• پرداخت غرامت به کارکنان

• خسارت به اموال

• هزینه های توسعه و آموزش

      از سوی دیگر بهبودهایی نیز در موارد ذیل مشاهده می گردد:

• اجرا و بهره وری

• وجدان کاری کارکنان

• تعهد کارکنان نسبت به ایمنی

• باورها و نگرشهای موجود در شرکت

مقایسه ابزار های اندازه گیری

نتایج حاصل از کلیه ابزارهای استاندارد اندازه گیری ارزیابی جو/فرهنگ ایمنی عملکرد نیروی کار، سرپرستان، مدیریت و تصمیم گیریهای استراتژیک را به منظور شناخت واقعی سازمان، نرمها و ارزشهای ارتباطی سلسله مراتب سازمانی را ممکن می سازد و همچنین موقعیتهایی را به منظور برقراری ارتباط کارگران با مدیریت درباره مسائل ایمنی و بهداشتی و توصیه هایی را در ارتباط با چگونگی کاهش ریسکهای مرتبط با ایمنی در سازمان فراهم می کند.

بیشتر کار انجام شده در صنایع در جهت ارزیابی جو ایمنی بوده است در حالیکه تنها تعداد محدودی از پرسشنامه ها ادعای ارزیابی فرهنگ ایمنی را دارند. پرسشنامه RSSB ادعای اندازه‌گیری فرهنگ ایمنی را داشته در حالیکه به نظر می رسد که شیوه طراحی سوالات به گونه‌ای است که تنها نگرشها و ادراکات افراد سازمان (جو ایمنی) را اندازه می گیرد به عنوان مثال سوالاتی نظیر ”وظایف شغلی من به طور کامل مشخص شده است“ و یا ”مشارکت من در تصمیم‌گیری‌های مربوط به محل کارم کاملا موثر و رضایت بخش است ”

بر طبق نظریه انجمن ایمنی انگلستان (BSC) جو ایمنی قادر به اندازه گیری بعضی از متغیرهایی است که پتانسیل اثرگذاری بر رفتار فرد را دارند و اگر تمام سوالات مربوط به سنجش جو ایمنی باشند یکی از نقاط ضعف این پرشسنامه ها این خواهد بود که واقعیتهای کمتری را راجع به چرایی و چگونگی متغیرهای تاثیرگذار بر تصمیم گیری و رفتار عملکردی کارکنان را نشان می‌دهد.  

  بسیاری از ابزارهای طراحی شده اختصاصی بوده و در یک صنعت خاص از قبیل نفت و گاز، صنایع هسته ای یا راه آهن استفاده می گردند که این مورد یکی از محدودیتهای این پرسشنامه ها به حساب می آید.

  اکثریت ابزارهای مورد بررسی پرسشنامه هایی هستند که پاسخگو نیاز دارد یکی از گزینه های طیف لیکرت را  از ”کاملا موافقم“ تا ”کاملا مخالفم“ انتخاب کند. از این رو پرسشنامه ها خود اجرا بوده و الزامی به حضور محقق در عرصه مورد تحقیق نمی باشد و بعضی از این ابزارهای ارزیابی با شیوه هایی نظیر مصاحبه های فردی یا گروهی به منظور کسب اطلاعات بیشتر و وسیعتر در مورد واقعیتهای موجود در سازمان همراه هستند.  

نتیجه گیری

در هدایت یک فرهنگ وظیفه مدیران تغییر فرهنگ غلط و شکل دهی یک فرهنگ صحیح بوده که مشکل ترین بخش مدیریت را شامل می شود.

پیش نیاز تغییر موقعیتها و عادات خطرساز هنگامی است که فرهنگ حاکم بر سازمان توسط یک مدیر به خوبی درک شود در غیر این صورت فرهنگ بر مدیر مدیریت می کند و همین اعتقادات و باورهای ساده تحت عنوان فرهنگ گاهی مشکلاتی را به وجود می آورد که حتی بزرگترین سرمایه گذاری ها هم در قسمت ایمنی ثمر بخش واقع نمی شود.  در این میان استفاده از یک پرسشنامه اندازه‌گیری فرهنگ ایمنی که به گونه صحیح طراحی شده باشد در آگاهی از چگونگی فرهنگ حاکم بر سازمان، بهبود و یا حتی تغییر آن بسیار راه گشا می باشد.

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک کنید