ارگونومی صنعتی (مهندسی فاکتورهای انسانی)

ارگونومی صنعتی چیست؟

کاربرد تکنولوژی و بهره گیری مفید از آن با محیط، وابستگی نزدیک دارد. عواملی مانند سطح مهارت، دانش و زیر بنای آموزشی و فنی از عوامل مهم برای بهره گیری بهینه از تکنولوژی است. بسیاری از شواهد بویژه در کشورهای در حال رشد صنعتی، نشان داده است که فقدان تناسب میان تکنولوژی و استفاده کننده آن در محیطی که تکنولوژی در آن بکار بسته می شود نتایج منفی مانند پایین بودن سطح کیفیت تولید و بالا بودن میزان جراحات و حوادث ناشی از کار را سبب شده است. بسیاری از این گونه مشکلات در محیط کار با توسل به شیوه های ارگونومیکی از میان برداشته می شود. متأسفانه در بیشتر کشورهای در حال رشد صنعتی این مشکلات به سبب عدم آشنایی با موازین ارگونومیکی و کاربرد آن همچنان بر جای باقی مانده و با افزایش حجم و پیچیدگی تکنولوژی، افزایش پیدا می کند .

مخاطبان دوره ارگونومـی صنعتی (مهندسی فاکتورهای انسانی)

1- مدیران و کارشناسان واحدهای صنعتی و کارگاهی

2- دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست

سرفصل دوره ارگونومـی صنعتی (مهندسی فاکتورهای انسانی)

1- ارگونومی چیست؟

کلمه ارگونومی در اصل واژه ای یونانی است که از ترکیب دو کلمه ارگو (Ergo) به معنای کار و نوموس (Noms) به معنای قاعده، قانون بوجود آمده است. ارگونومی علم مطالعه کارآیی و عمل انسان است که ویژگیها و تواناییهای انسان را مورد مطالعه قرار داده و از این طریق شرایط هماهنگی کار و انسان را فراهم می کند. به بیان دیگر ارگونومی علمی است که به ما می گوید که برای دستیابی به کارآیی و بهره وری در یک حرفه خاص، ضمن حفظ سلامتی خود، چگونه و در چه شرایطی باید کار کنیم.

3- متدولوژی ارگونومی

• شناخت نیاز های کار
• برقراری تعادل بین ظرفیتهای انسان و نیازهای کار
• شناخت ظرفیت های انسان  (ظرفیت فیزیکی، روانی، شنوایی، بینایی و... )

4- متدولوژی ارگونومی

• شناخت نیاز های کار
• برقراری تعادل بین ظرفیتهای انسان و نیازهای کار
• شناخت ظرفیت های انسان  (ظرفیت فیزیکی، روانی، شنوایی، بینایی و... )

5- منافع ارگونومی

• بهبود ارتباطات
• افزایش بهره وری
• كاهش گردش شغلی
• كاهش آسیبهای جسمی
• كاهش روزهای كار از دست رفته

6- ماهیت اقتصادی ارگونومی

• حذف خستگی
• جنبه های بهداشتی
• طراحی بهینه ایستگاه كار
• تنظیم ساعات كار و استراحت
• بهره برداری بهینه از منابع انسانی
• بهره برداری بهینه از انرژی انسان

7- چرا ارگونومی ضروری است ؟

• گستره وسیع جمعیت مصرف كننده
• پیچیدگی صنعت، وسایل و تجهیزات و مشاغل
• فاصله زمانی و مكانی بین طراح و مصرف كننده

8- عواقب عدم توجه به ارگونومی

• یك روز غیبت به اندازه 2 تا 3 برابر  حقوق روزانه هزینه دارد.
• هزینه فوق برای جامعه در حد 2 تا 3 درصد درآمد ناخالص ملی است.
• خسارت ناشی از بیماریها و حوادث ناشی از كار در غرب 5 تا 10 درصد سود صنایع است.
• تقریبا 50 درصد بیماریها، حوادث و غیبتها بدلیل عوامل خطر ارگونومیكی ایجاد می شوند.

9- رویكرد سیستمی ارگونومی

     هر سیستم باید دارای ویژگیهای زیر باشد

• متشكل از اجزا باشد (زیر سیستم)
• اجزای سیستم هدف مشترك داشته باشند
• این اجزا باید با هم در ارتباط باشند (تعامل)

10- نخستین كاربردهای ارگونومی

• طراحی ابزار
• حمل ونقل مواد
• طراحی ایستگاه كار
• طراحی وظایف شنوایی و بینایی

11- اولویت های كاربردی ارگونومی

• سازماندهی كار
• وسایل حفاظت فردی
• بهبود طراحی ایستگاه كار
• طراحی ابزار/ ماشین آلات
• كاربرد  اصول ارگونومی درجابجایی دستی بار
• طراحی محیط كار (چیدمان ، عوامل فیزیكی، ساختمان و...)

12- برنامه ارگونومی

    تجربه تا به امروز دنیا بویژه در بخش صنعت نشان می دهد كه پیاده‌ سازی ارگونومی نیازمند تبعیت از روش های علمی و مدون است.

• دلایل اجرا برنامه ارگونومی

• ماهیت‌ شدید رقابتی‌ در بازار جهانی‌، سازمان‌ها را مجبور می‌سازد تا هزینه ‌هایشان‌ را در تمام‌ سطوح‌ بازنگری‌ كنند.
• در دنیای‌ صنعتی‌ امروز، علاقه‌ سازمان‌ها به‌ فراهم‌ كردن‌ محیط كار سالم‌ و مولد برای‌ كارگران‌، نیروی‌ پیش‌ برنده‌ برنامه‌های‌ ارگونومی‌ است‌.
• ‌هزینه‌های‌ غیرضروری‌ ناشی‌ از طراحی‌ نا مناسب‌ محیط كار و عدم ‌تناسب‌ بین‌ قابلیت‌های‌ انسان‌ و نیازهای‌ شغلی‌ را می‌توان‌ از طریق ‌اجرای‌ برنامه‌های‌ مؤثر ارگونومی ‌تحت‌ كنترل‌ درآورد.

• اهداف اجرای برنامه ارگونومی

• ‌هدف‌ اولیه‌ هر برنامه‌ ارگونومی‌، فراهم‌ كردن‌ شرایط سالم‌ و ایمن در‌محیط كار برای‌ نیل‌ به‌ اهداف ‌سازمان‌ است‌.

13- اجزای اصلی برنامه ارگونومی

• مشاركت همه
• آموزش ارگونومی
• حمایت‌ مدیریت‌ ارشد
• ممیزی/كنترل ریسك
• مدیریت برنامه ارگونومی
• خط مشی ‌برنامه‌ ارگونومی‌

14- حمل و جابجایی بار در محیط کار

شاید مهمترین نقطه تصمیم گیری در طراحی مراکز صنعتی جدید یا بهبود و اصلاح واحد های موجود، طراحی شغل باشد. انواع بسیار متعدد و متنوعی از تجهیزات و وسایل کمکی برای جابجایی  مواد و کالاهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند.

• وسایل مورد استفاده داخل کارگاهی

• قلاب و سطوح بالابر
• ابزارهای تخلیه و بارگیری
• گاری ها ، سبدها و چرخ های دستی

• وسایل مورد استفاده بین کارگاهی

• جرثقیل ها
• نقاله ها و واگن های برقی
• لیفتراک های الکتریکی، واگن ها و تجهیزات مکانیکی

15- اصول حمل دستی بار

برای اجتناب از صدمات استخوانی – عضلانی ناشی از انجام فعالیت های جسمانی و جابجایی و حمل بار بصورت دستی لزوما می بایستی به طراحی مشاغل بصورت ماشینی و مکانیزه پرداخت، چراکه همانگونه که در سطور قبل نیز به آن اشاره گردید مشاغل نباید به گونه ای باشند که کاربران و اپراتور ها مجبور به انجام حرکات شدید بدنی، تکرار بیش از حد و یا حمل بار های سنگین گردند و لذا بحث ماشینی نمودن سیستم ها بسیار مهم بوده که در این راستا اصول زیر باید مورد توجه قرار گیرد :

• برای جابجایی مواد از وسایل چرخدار استفاده کنید.
• سطح مسیر حمل و نقل را هموار و بدون لغزندگی کنید. 
• مسیر های حرکت را خط کشی کرده و همیشه پاک نگاه دارید.
• محل کار را طوری آرایش دهید که نیاز به حمل و نقل مواد به حداقل برسد.  
• راهرو ها و مسیر های حمل و نقل را به اندازه کافی برای حرکت دوطرفه عریض کنید. 
• وقتی مواد با دست جابجا می شوند، اختلاف سطح را از بین برده و یا به حداقل برسانید.
• برای بلند کردن، پایین آوردن  و جابجایی چیز های سنگین، از وسایل مکانیکی استفاده کنید.
• برای کم کردن حمل و نقل دستی بار، از قفسه های چند طبقه در نزدیکی محل کار استفاده کنید.
• بجای پله در محل کار از شیب های کوتاه با شیب 5 تا 8 درصد برای پوشاندن اختلاف سطح استفاده کنید.

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک نمایید