ایمنی در عملیات پرتونگاری

ایمنی پرتونگاری چیست؟

امروزه کاربرد منابع و تجهیزات پرتوزا در فناوری های نوین صنعتی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و همگام با توسعه این فناوری ها رو به گسترش نیز می باشد. با وجود این که کاربرد پرتوها در امور مختلف بسیار مفید و منحصر بفرد می باشد لیکن عدم رعایت نکات ایمنی می تواند خطرات جدی برای کارکنان، مردم، محیط زیست و حتی نسل های آینده به همراه داشته باشد. خطرات بالقوه اینگونه پرتوها به فوریت و پس از شناخت مواد پرتوزا در بیش از یک صد سال پیش کشف گردیده است. با پیشرفت در زمینه شناسایی خطرات و توانایی در اندازه گیری پرتوهای یونساز، الزامات مربوطه در خصوص اقدامات حفاظتی رو به گسترش و توسعه نهاد. استفاده از معیارهای حفاظتی به منظور حصول اطمینان از عدم تجاوز از حدود دز 1 مشخص شده در استانداردهای پایه حفاظت در برابر اشعه و رعایت اصل ALARA در رادیوگرافی صنعتی الزامی می باشد.

مخاطبان دوره ایمنی پرتونگاری و کار با مواد رادیواکتیو

1- کارشناسان پرتوکار

2- کارشناسان و مسئولین ایمنی

سرفصل دوره ایمنی پرتونگاری و کار با مواد رادیواکتیو

1- تعاریف و اصطلاحات

• آلودگی: وجود ناخواسته مواد پرتوزا درون یا روی یک ماده یا بدن انسان یا هر جای دیگر که می تواند زیان آور باشد
• اقدام حفاظتی: مداخله به منظور پیشگیری و یا کاهش دز افراد در شرایط پرتوگیری ممتد و یا در حالت اورژانس(سانحه)
• پرتوگیری: عمل یا شرایط قرار گرفتن در معرض تابش پرتو را پرتوگیری می گویند. پرتوگیری می تواند شامل پرتوگیری خارجی (از منابع خارج بدن) یا پرتوگیری داخلی (از منابع داخل بدن) باشد. پرتوگیری را می توان به صورت پرتوگیری عادی یا پرتوگیری بالقوه، پرتوگیری شغلی یا عمومی، پرتوگیری لحظه ای یا ممتد طبقه بندی نمود
• اتاقک موقت پرتونگاری: یک محفظه ساخته شده مسقف یا بدون سقف با دیوارهای محافظ از جنس سیمان یا سرب و حداقل ارتفاع 2/2 متر می باشد به نحوی که منطقه تحت کنترل محصور به داخل اتاقک گردد. تا حد امکان باید مجهز به درب محافظ یا ورودی به شکل مارپیچ باشد و پرتونگاران باید از خارج از اتاقک مزبور و با استفاده از سیستم کنترل از راه دور عملیات پرتونگاری را هدایت نمایند

2- الزامات چشمه های پرتونگاری صنعتی و هلدرها

مواردی که در این مورد باید مدنظر قرارگیرد شامل: معیارهای انتخاب چشمه، کپسول سازی چشمه های پرتوزا، آزمایش های لازم برای تضمین یکپارچگی و مقاومت کپسول چشمه پرتوزا، ضوابط لازم برای هلدرها و... می باشد.

3- الزامات دوربین های پرتونگاری صنعتی و تجهیزات کمکی آن

مواردی که در این مورد باید مدنظر قرارگیرد شامل: ضوابط ایمنی حائز اهمیت برای دوربین های پرتونگاری، تجهیزات کمکی دوربین و... می باشد که باید مورد توجه قرارگیرد.

4- الزامات نگهداری و حمل و نقل چشمه های پرتونگاری صنعتی

ازجمله این الزامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• محل نگهداری باید مجهز به درب و قفل مناسب بوده و تحت کنترل و نظارت افراد واجد صلاحیت باشد
• محل نگهداری نباید در مجاورت مواد منفجره، محترقه، خورنده و فیلم های خام پرتونگاری واقع گردد
• محل نگهداری باید از مواد و مصالح محکم و مقاوم در برابر آتش ساخته شده باشد همچنین امکان ورود افراد غیر مجاز وجود نداشته باشد
• تعویض هلدر حاوی چشمه از یک دوربین به دوربین های دیگر تحت اختیار دارنده پروانه براساس ضوابط این مدرک و با اطلاع واحد قانونی بلامانع است
• چشمه دوربین های پرتونگاری نباید از محلی به محل دیگر بدون اطلاع واحد قانونی منتقل گردند همچنین محل جدید باید مطابق ضوابط این مدرک طراحی و ساخته شود

5- حمل و نقل دوربین یا کانتینر حاوی چشمه پرتونگاری صنعتی

ازجمله این الزامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حمل و نقل دوربین یا کانتینر حاوی چشمه توسط وسیله نقلیه عمومی ممنوع است
• برچسب مخصوص شامل علامت خطر اشعه کلمه" توجه "و جمله هشدار دهنده باید بر روی ماشین نصب گردد
• حداقل یک نفر پرتوکار واجد صلاحیت مجهز به دزیمتر TLD ،دزیمتر قرائت مستقیم و دزیمترمحیطی باید همراه وسیله نقلیه باشد
• چشمه باید در موقعیت ایمن خود در دوربین قرار گیرد و سیستم کنترل چشمه قفل و کلید آن خارج گردد. همچنین درپوش های جلو و عقب بطور محکم اتصال داده شود
• جهت حمل با قطار باید دوربین در قسمت بار قرارداده شود و حمل در قسمت مسافر ممنوع است. بعلاوه باید یک نفر زمان رسیدن به مقصد، جهت تحویل دوربین حضور داشته باشد

6- الزامات تجهیزات رادیوگرافی با اشعه ایکس

ازجمله این الزامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در سایت های باز، رادیوگرافی باید حداقل توسط دو نفر پرتونگار واجد صلاحیت و مورد تأیید واحد قانونی انجام پذیرد.
• اعضاء تیم رادیوگرافی باید در تمام مدت رادیوگرافی تردد افراد را به نحوی کنترل نمایند که از توقف بی مورد و ورود ناگهانی آنها به ناحیه کنترل شده جلوگیری نموده و قبل از ورود افراد غیر مجاز به ناحیه کنترل شده، پرتودهی قطع گردد.
• در قسمت هایی از پروژه که احتمال حضور افراد عادی زیاد است، نظیر مکان های نزدیک مناطق مسکونی، معابر عمومی و ... دارنده پروانه باید به تعداد کافی نیروهای کمکی جهت کنترل ورود افراد به ناحیه کنترل شده در اختیار اعضای تیم رادیوگرافی قرار دهد.
• دارنده پروانه تجهیزات رادیوگرافی باید از اینکه آسیب های واردشده به تجهیزات و یا تغییرات قابل ملاحظه بوجود آمده در مقدار نشتی منابع پرتو، در نظر گرفته شده و به آن توجه شده است اطمینان یابد.
• دارنده پروانه تجهیزات رادیوگرافی باید از تقلیل پرتوگیری های پرتوکاران تا حداقل میزان و نیز عدم تجاوز پرتوگیری آنان از حدهای دز ارائه شده اطمینان یابد.

7- الزامات سایت های رادیوگرافی صنعتی

ازجمله الزامات سایت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• عملیات رادیوگرافی در سایت باز باید توسط یک تیم شامل حداقل دو نفر پرتونگار انجام شود.
• امکانات و تدابیر لازم باید به نحوی پیش بینی گردد که پرتونگاران به سهولت بتوانند از ورود افراد غیر مجاز به ناحیه کنترل شده جلوگیری به عمل آورند.
• اعضاء تیم رادیوگرافی باید پیش از شروع عملیات رادیوگرافی، مرزهای ناحیه کنترل شده (اطراف، بالا، پایین) را با موانع فیزیکی یا هر روش ممکن دیگر مشخص و مسدود نموده و بر روی مرز به تعداد کافی علامت استاندارد خطر اشعه که روی آن عبارت خطر پرتوگیری، ورود افراد متفرقه ممنوع نوشته شده باشد، نصب نمایند.
• در قسمت هایی از پروژه که احتمال حضور افراد عادی زیاد است، نظیر مکان های نزدیک مناطق مسکونی، معابر عمومی و ... دارنده پروانه باید به تعداد کافی نیروهای کمکی جهت کنترل ورود افراد به ناحیه کنترل شده در اختیار اعضای تیم رادیوگرافی قرار دهد.

8- پایش پرتو و حدود پرتوگیری

ازجمله این الزامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قابلیت پایش پرتوهای دارای انرژی مختلف را که از چشمه های مورد استفاده در رادیوگرافی صنعتی ساطع می شوند، داشته باشند
• دارنده پروانه رادیوگرافی صنعتی، پس از کسب دستورالعمل های لازم از واحد قانونی، باید مطمئن شود که تجهیزات پایش پرتو کافی و مناسب در دسترس دارد
• دزیمترهای قابل حمل با حساسیت مناسب در برابر انرژی، می توانند در محدودة کاری رادیوگرافی صنعتی برای پایش به عنوان سطوح پرتو مورد استفاده قرار گیرند
• کالیبراسیون می بایستی متناسب با نوع و انرژی پرتوهایی که دزیمتر در معرض پرتو آنها قرار می گیرد انجام گیرد. اعتبار کالیبراسیون ها برای واحد قانونی زمانی قابل قبول خواهد بود که توسط یک شخص و یا سازمانی که از نظر واحد قانونی در این زمینه به رسمیت شناخته می شود، انجام گردد

9- قواعد کاری پرتونگاری

در تهیه قواعد کاری باید روش ها و برنامه های کنترل و نظارت بر دستورالعمل های زیر در نظر گرفته شود:

• استفاده از دوربین پرتونگاری و تجهیزات کنترل از راه دور
• ایمنی تجهیزات پرتونگاری شامل سیستم قفل دوربین پرتونگاری یا دستگاه ایکس
• روش های حصول اطمینان از حرکت و موقعیت چشمه پرتوزا یا جهت دسته پرتو اشعه ایکس
• نحوه استفاده و کاربردهای گوناگون دزیمتر محیطی و روش کار در صورتی که اشکالی در دزیمتر محیطی رخ دهد
• جدول بازرسی دوره ای کلیه تجهیزات از قبیل دوربین پرتونگاری، تجهیزات کنترل از راه دور، ابزارهای چشمه گیر، دزیمترهای محیطی، هشداردهنده های فردی، علائم هشدار و...

10- ثبت، حسابرسی و پسمانداری چشمه های مورد استفاده در رادیوگرافی

ازجمله این الزامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دارنده پروانه باید در هر زمان، نقل و انتقال منابع پرتو تحت اختیار خود را به واحد قانونی اظهار نماید.
• دارنده پروانه در هر زمان که متوجه مفقود شدن یک دستگاه اشعه ایکس یا چشمه پرتوزا گردد باید بلافاصله واحد قانونی را مطلع نماید.
• مالک یا تأمین کننده دستگاه های رادیوگرافی باید قبل از اقدام به فروش یا انتقال و یا واگذاری تجهیزات نسبت به اخذ مجوزهای لازم از واحد قانونی اقدام نماید.
• دارنده پروانه باید حداقل هر سه ماه یکبار کلیه چشمه های تحت اختیار خود و محل استقرار آنها را بازرسی و کنترل نماید و نسبت به ثبت آنها اقدام نماید. این اطلاعات باید در هر زمان جهت ارائه به بازرسین واحد قانونی در دسترس باشد.

11- معاینات و آزمایش های پزشکی کارکنان

ازجمله این الزامات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در مناطقی که امکان خطر پرتوگیری وجود دارد میزان پرتوگیری باید به وسیله شخص صلاحیت دار مشخص و ثبت گردد.
• اگر خطر تنها محدود به پرتوگیری خارجی باشد کنترل فردی باید بطور مداوم (با استفاده از فیلم بچ و اطاقک یونیزاسیون جیبی یا دوزیمترهای مخصوص دیگری که کارکنان همراه دارند) انجام گیرد.
• اگر خطر شامل قرار گرفتن فرد در معرض منبع باز رادیواکتیو باشد کنترل فردی نیز باید شامل سنجش آلودگی اشخاص به مواد رادیواکتیو و در صورت امکان تعیین مقدار مواد رادیواکتیو موجود در بدن باشد.
• به اشخاصی که قصد دارند در محلی که خطر پرتوهای یونساز وجود دارد کار کنند نباید قبل از انجام آزمایشهای پزشکی اجازه کار داده شود و این آزمایشها نباید زودتر از دو ماه قبل از شروع کار انجام شده باشد.

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک نمایید