ارزیابی و مدیریت ریسک زیست محیطی

مدیریت و ارزیابی ریسک در محیط زیست چیست؟

علی رغم اینکه انسان در دوره ای طولانی هم زیستی مسالمت آمیزی با طبیعت داشته است، اما از قرن 19 به بعد با شروع روند رشد صنعتی، انسان به عنوان خطری برای بقای کره زمین مطرح شد. امروزه بیش از هر زمانی نگرانی های ناشی از تخریب های انسانی بر روی کره زمین افزایش یافته است، نگرانی هایی همچون تغییرات اقلیمی، انقراض نسل های گیاهی و ... می باشد. آنچه مسلم است فعالیت های انسانی همواره با ریسک همراه بوده است. از سوی دیگر بشر همواره در تلاش برای بهبود زندگی و رفاه بیشتر بوده و در این راه سعی کرده است با ایجاد تغییر در طبیعت، متغیرهای آن را به خدمت بگیرد که در همین راستا با به کارگرفتن فناوری های نوین به همان اندازه نیز با خطرات بیشتر و جدیدتر مواجهه شده است. در همین راستا ارزیابی ریسک یک ابزار مهم برای کنترل و کاهش هزینه های بیمه نشده ناشی از خسارات جانی و مالی است که میتواند بسیار بارز باشد.

مخاطبان دوره مدیریت و ارزیابی ریسک در محیط زیست

1- کارشناسان محیط زیست

2- کارشناسان، افسران و مسئولین ایمنی و HSE

3- علاقه مندان و دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE)

سرفصل های دوره مدیریت و ارزیابی ریسک در محیط زیست

1- تعاریف:

• خطر (Hazard): چیزی که پتانسیل ایجاد صدمه و آسیب را دارد.
• خطر بالقوه: چیزی است که به طور بالقوه بتواند موجب ایجاد آسیب شود.
• حادثه (Accident): واقعه برنامه ریزی نشده و بعضا صدمه آفرین یا خسارت رسان که انجام، پیشرفت یا ادامه طبیعی یک فعالیت یا کار را مختل می سازد.
• شبه حادثه (Near Miss): رویدادهایی هستند که هرچند می توانند باعث صدمه و یا جراحت شوند ولی به این موارد منجر نمی شود و اصطلاحا به خیر می گذرد.
• رویداد (Incident): رخدادهای مرتبط با کار که در آن یک پیامد اتفاق می افتد یا می تواند اتفاق بیفتد یا به عبارتی رخداد یا زنجیره ای از رخدادها که موجب آسیب، بیماری و یا صدمه (خسارت) به اموال، محیط زیست یا شخص ثالث می شود یا می توانست بشود.
• ریسک (Risk): ترکیبی از احتمال یک رخداد و پیامدهای آن است.
• تجزیه و تحلیل ریسک (Risk Analysis): استفاده از اطلاعات موجود برای شناسایی خطرات و برآورد ریسک
• ارزیابی ریسک (Risk Assessment): فرایند کلی تحلیل ریسک و ارزیابی ریسک
• ارزشیابی ریسک (Risk Evaluation): قضاوت در مورد قابل تحمل بودن یا قابل پذیرش بودن ریسک بر اساس تحلیل ریسک
• ارزیابی ریسک محیط زیستی (Environmental Risk Assessment)
• ارزیابی ریسک اکولوژیکی (Ecological Risk Assessment)

2- تجزیه و تحلیل ریسک:

آنالیز ریسک تکنیکی است که برای شناسایی و ارزیابی مؤلفه‌ها و عواملی که ممکن است موفقیت یک پروژه یا دستیابی به یک هدف را به مخاطره بیندازند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. نام دیگر این فرایند، «آنالیز حوادث پروژه» است. این فرایند نیازمند انجام یک تجزیه و تحلیل هزینه - سود است. فرایند هزینه - سود می بایست در بازنگری ویژگیها و مزایای یک دارایی یا فرایند دخیل باشد.

3- ارزیابی ریسک محیط زیستی:

ارزیابی ریسم محیط زیستی بسته به نوع کاربرد و مشکلات بوجود آمده، تعاریف متفاوتی دارد که به برخی از آنها اشاره میکنیم:

• ارزیابی ریسک محیط زیستی شامل شناسایی محیط زیست تحت تاثیر، مدلسازی زمانی و مکانی، ارزیابی اجزای مهم اکولوژیکی، با درنظر گرفتن حساسیت های محیط زیستی، تخمین کمیت ریسک و مقایسه با معیارهای موجود وشناسایی اقدامات کاهش ریسک است.
• ارزیابی ریسک محیط زیستی به فرآیند تحلیل کیفی پتانسیل های خطر وضریب بالفعل شدن ریسک های بالقوه موجود در پروژه و همچنین حساسیت ها یا اسیب پذیری های محیط پیرامونی گفته می شود.

4- ارزیابی ریسک اکولوژیکی:

ارزیابی ریسک اکولوژیکی فرآیند ارزشیابی احتمال وقوع اثرات اکولوژیکی ناشی از مواجهه با یک یا چند تنش زا را می گویند.

5- انواع ریسک و سطوح آن:

ریسک ها را می توان به طورکلی به دسته های زیر تقسیم کرد:

• ریسک اصلی: به ریسک های موجود در فعالیت هایی که مورد آنالیز و کنترل قرار نگرفته اند اطلاق می شود که به دو دسته ریسک های شناسایی نشده و ریسک های ارزیابی نشده تقسیم می شوند.
• ریسک های باقی مانده: عبارت است از ریسک های باقی مانده پس از یک یا چند عملیات کاهش ریسک
• ریسک های مورد پذیرش: ریسک های باقی مانده که پس از تخمین و ارزیابی مورد پذیرش قرار می گیرند
• ریسک های نامعلوم: عبارت است از ریسک های نامعلوم وغیر معینی که رد اثر عللی نظیر کمبود برنامه های ایمنی موثر و مشخص، کمبود دانش و مهارت، اشتباه در برآورد برنامه ریزی، طراحی و آنالیز و... احتمال بروز حوادث را ایجاد می کنند.

6- راهکارهای کنترل ریسک:

• حذف ریسک: به این معنی که فعالیتی که دارای ریسک خاصی است انجام نگیرد یا اینکه از طریق دیگری انجام گیرد تا ریسک آن حذف شود.
• کاهش ریسک: ریسک درصورتی کاهش می یابد که احتمال یا پیامد آن کاهش یابد
• انتقال ریسک: مسئولیت ریسک در ازای پرداخت وجهی به سازمان دیگر منتقل می شود.
• پذیرش و نگهداری ریسک: وقتی ریسک ها کاهش پیدا کردند تحت کنترل قرار میگیرند و درهمان سطح نگه داشته می شوند.

7- مراحل شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

• مرحله 1: شناسایی خطر
• مرحله 2: ارزیابی ریسک
• مرحله 3: حذف یا کاهش ریسک غیر قابل تحمل

8- تقسیم بندی مخاطرات:

مخاطرات را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:

• خطرات مربوط به کارخانه و تجهیزات
  • خطرات مکانیکی
  • خطرات الکتریکی، انتقال نیرو و ...
  • خطرات تشعشع، سر و صدا و ...
• خطرات مربوط به مواد و اجسام
  • خطرات حریق و انفجار
  • مواد ذاتاً خطرناک
• خطرات مربوط به ایستگاه کار
  • کف ناهموار
  • سقف شکننده
  • و ...
• خطرات مربوط به محیط کار
  • نور شدید
  • آب و هوای گرم و سرد
  • و ...
• خطرات مربوط به روشهای کار
  • کار در خطوط تولید و مونتاژ
  • کار در سطح ناهموار
  • و ...
• خطرات مربوط به سازماندهی کار
  • جوشکاری
  • استفاده از مواد زیان آور
  • و ...
• انواع خطرات دیگر
  • حیوانات (مار، عقرب، سگ، و ...)
  • حملات جانی و نزاع های انسانی
  • خطرات طبیعی (رعد و برق، زمین لرزه، و ...)
  • و ...
• خطرات مربوط به ماشین آلات
  • خطرات الکتریکی
  • خطرات مکانیکی
  • خطرات حرارتی
  • و ...

9- آنالیز ریسک طبیعی و صنعتی:

ریسک های طبیعی وابسته به اتفاقات طبیعی مانند سیلاب، زلزله، آتشفشان، لغزش زمین و ... هستند. این اتفاقات باعث می شوند مقدار زیادی خسارت مشخص ایجاد شود که آن هم وابسته به شدت حوادث طبیعی و عوامل انسانی نظیر روش های ساخت یا بازدهی ابزار محافظت در نواحی محافظت شده می باشد. خطرات صنعتی ارتباط مستقیم با فعالیت های انسانی دارد.

10- انواع تکنیک های متداول تحلیل ریسک:

FMEA، FTA، PHA،  HAZOPو ... از جمله تکنیک های متداول تحلیل ریسک می باشند که مورد استفاده قرار می گیرند.

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک نمایید