تکنیک ها و روش های ارزیابی و مدیریت ریسک

ارزیابی ریسک چیست؟

ارزیابی ریسک یک فرآیند مدیریتی است. در واقع ارزیابی ریسک فرآیندی است که بطور عام بعنوان ابزاری جهت شناسایی خطرات و کنترل ریسک آن ها در محیط کار و به حداقل رساندن پیامدهای ناشی از رخداد حوادث مرتبط با خطرات، بکار می رود. ارزیابی ریسک، فرآیندی است که بدون در نظر گرفتن فعالیتی خاص، در تمام مشاغل و فعالیت ها کاربرد دارد و اجرای آن ضروری است. صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، فولاد، سیمان، راهسازی و ساختمان، صنایع تولیدی و…، همگی برای کاهش هزینه ها و پیامدهای ناشی از حوادث محتمل نیازمند اجرای فرآیند ارزیابی ریسک هستند.

مخاطبان دوره مدیریت ریسک، تکنیکها و ابزارهای شناسایی خطرات وارزیابی ریسـک

1- مدیران و کارشناسان صنایع

2- افسران و مسئولین ایمنی و HSE

3- علاقه مندان و دانشجویان رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE)

سرفصل دوره مدیریت ریسک، تکنیکها و ابزارهای شناسایی خطرات وارزیابی ریسـک

1- اصطلاحات و تعاریف مدیریت ریسک

• ریسک: ترکیب (یا تابعی ) از احتمال وقوع و شدت پیامد ناشی از وقوع یک حادثه است.
• رویداد: اتفاقی که منجر به یک حادثه شده و یا پتانسیل منجر شدن به یک حادثه را داشته باشد.
• شبه حادثه: رویدادی غیر منتظره، برنامه ریزی نشده و ناگهانی که منجر به ایجاد خسارت مالی و جانی نشود.
• خطر: موقعیت یا منبع بالقوه ایجاد خسارت و یا بیماری، تخریب اموال، تخریب محیط کار و یا ترکیبی از آنها است.
• حادثه: اتفاق/ رویداد ناخواسته ای که منجر به مرگ، بیماری، صدمه، زیان مالی یا خسارات زیست‏ محیطی گردد.

2- ارزیابی ریسک

فرآیند کلی برآورد نمودن/ محاسبه میزان ریسک و تصمیم‌گیری در خصوص قابل تحمل بودن/ نبودن ریسک می باشد. 

3- انواع ارزیابی ریسک

• ارزیابی عمومی: در این ارزیابی، تمرکز بر یک فعالیت و یا واحد سازمانی است و کلیه خطرات و آسیب‌های مرتبط بر آن شناسایی و ارزیابی می‌شوند.
• ارزیابی خاص: در این ارزیابی، تمرکز بر یک خطر یا ریسک یا آسیب معین است و وضعیت فعالیت‌های موجود در واحد سازمانی در قبال آن ارزیابی می‌شود.
• خصوصیات ارزیابی ریسک
  • قادر به تعیین و شناسایی ریسک های مهم ناشی از کار باشد
  • تعیین کند چه کسانی و چگونه در معرض ریسک می‏ باشند
  • اقدامات کنترلی لازم را اولویت بندی نماید
  • و ...

4- فعالیت‌ هایی مهم در ارزیابی ریسک

• فعالیت‌های روتین: به فعالیتهای اطلاق می شود که بصورت روزمره و برنامه ریزی شده صورت می گیرد.
• فعالیت ‌های غیر روتین: به فعالیتهایی برنامه ریزی نشده و موردی نظیر Shut down دستگاه ها، تعمیرات اتفاقی، کارهای اتفاقی و ... ، که جزو فعالیتهای معمول سازمان نمی باشد گفته می شود.

5- شناسایی خطرات

• برخی توصیه ها برای شناسایی خطرات شامل:

• از رویکرد تیمی استفاده کنید.
• از افراد خبره برای شناسایی خطرات استفاده کنید .
• هیچ وقت به یک نفر برای شناسایی خطرات اکتفا نکنید.
• اصل «دو سر بهتر از یک سر کار می کند را فراموش نکنید»

•  روش های شناسایی خطرات شامل:

• انواع بازرسی
  • بازرسی رسمی
  • بازرسی غیر رسمی
• بررسی سوابق حوادث که در گذشته رخ داده‌اند
  • FTA
• بررسی قوانین و استانداردهای ایمنی و بهداشت کار
• بررسی وظایف افراد، روش‌های انجام کار، دستورالعمل‌ها و عملکردها
  • HAZOP
  • FMEA
• مشورت با کارکنان، سرپرستان و عوامل کار، بررسی مشکلات و مسائل

6- مراحل انجام ارزیابی ریسک (Risk Assessment Steps)

• تخصیص منابع به گروه‌های ارزیابی
• تقسیم کردن عملیات به قسمت‌های قابل مدیریت
• فراهم آوری پایش و بازنگری ارزیابی‌‌های تکمیل شده.
• تعیین انواع ارزیابی که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
• در این طرح کلی، ارزیابی ریسک در هر ‌فرآیند باید بصورت زیر به زیر مجموعه‌‌هایی تقسیم شود. طرح نباید تنها شامل عملیات تکراری که در چارچوب‌هایی یا معین انجام می شوند، باشد.

7- ارزیابی ریسک (Risk Assessment)

• تعیین وظایف و کارها در ارزیابی ریسک

مشخص کردن ‌فرآیندها و ارتباط آنها کمک زیادی در شناسایی خطرات خواهد کرد.

• اشخاص مرتبط با ریسک
  • کارکنانی که عملاً کار انجام می‌دهند (مثل اپراتورهای خط مونتاژ)
  • کارکنانی که نزدیک به کار هستند (مثل مهندسین و سرپرستان)
  • دیگر کارکنانی که ممکن است از محل عبور کنند (مثل کارگران واحدهای دیگر)
  • و ...
     
• برآورد ریسک و طبقه‌بندی ریسک

وقتی که خطرات شناسایی شدند باید برآوردی از ریسک‌‌های مربوطه صورت گیرد.

• بازنگری ارزیابی ریسک

بازنگری ارزیابی باید در فواصل معین انجام گردد. همچنین در صورت رخ دادن تغییرات زیر می‌توان بازنگری در ارزیابی را جهت معتبر بودن آن انجام داد.

7- تکنیک‌های ارزیابی ریسک

• رویکرد عمومی
  • ریسک = پیامد خطر * احتمال رخداد خطر
     
• رویکرد اختصاصی
  • روش JSA

JSA  مترادف است با Analaysis Safety Job که یکی از روش های پیشگیری ازحادثه و آنالیز خطر است. این روش مهمترین ابزار مدیریتی موجود است که به حذف خطرات و کاهش جراحات و حوادث محیط کار کمک می کند.

 

• روش FMEA

FMEA در ارزیابی ریسک روش تحلیلی است که می‌کوشد تا حد ممکن خطرات بالقوه موجود در محدوده‌ای که در آن ارزیابی ریسک انجام می‌شود و همچنین علل و اثرات مرتبط با آن را شناسایی و رتبه بندی کند.

• تشریح مراحل انجام کار

1. جمع آوری اطلاعات مربوط به فرایند
2. تعیین خطرات بالقوه
3. بررسی اثرات هر خطر
4. تعیین علل خطر
5. چک کردن فرایندهای کنترل
6. تعیین نرخ وخامت /جدول وخامت خطر
7. احتمال وقوع
8. نرخ احتمال کشف خطر
9. محاسبه RPN
10. آیا اصلاح نیاز است؟
11. اقدامات اصلاحی و پیشنهادی
12. تعیین مسئولیت و وظایف
13. تصحیح فرایند طبق اقدامات اصلاحی
14. محاسبه مجدد عدد RPN بعد از انجام اقدامات اصلاحی

• روش WILLIAM FINE

در این روش ریسک از حاصل ضرب میزان پیامد (شدت خطر) در میزان تماس در میزان احتمال وقوع خطر به دست می آید.
 

• روش MIL-STD-882B

یکی دیگر از طبقه بندهای شدت خطر در سال 1984 در استانداردهای نظامی آمریکا ارائه شده که در آن، خطرات از نظر شدت به چهار گروه فاجعه بار، بحرانی، مرزی و جزئی طبقه بندی شده‌اند. هر چند که استاندارد اخیر در ابتدا برای ارزیابی سیستمهای نظامی ارائه شده بود ولی امروزه از آن برای طیف وسیعی از صنایع که اصول ایمنی سیستم در آنها بکار گرفته می‌شود نیز استفاده می‌گردد.

• ماتریس ریسک خطر
  
   
• روش HAZOP

HAZOP یک روش کیفی برای شناسایی خطرات مرتبط با فرآیند، انسان و ماشین است. این تکنیک، شناسایی خطرات را با طوفان ذهنی (Brain Storming) شروع می کند و در پی کشف علل و اثرات خطرات بالقوه است.

• انواع روش های HAZOP

1. فرآیند
2. انسانی
3. رویه ای
4. نرم افزاری

• اهداف مطالعه HAZOP

1. شناسایی تمام علل بالقوه ای که در حیطه مورد مطالعه منجر به اثرات مهم ایمنی و عملیاتی شوند.
2. تصمیم گیری در مورد اینکه آیا طراحی های موجود این اطمینان را بوجود می آورند که ریسک حاصل از خطرات شناخته شده در سطح قابل قبول قرار دارند یا خیر؟
3. نیل به سطح ریسک قابل قبول
4. و ...

• بررسی مدارک و اطلاعات فنی HAZOP
   
• تقسیم سیستم به قسمت های کوچکتر
   
• انتخاب پارامتر
   
• انتخاب کلمات راهنما (Guide Word)
   
• تعیین انحرافات پارامتر
   
• پایان HAZOP
   
• گزارش HAZOP

• روش What If

این روش برای شناسایی منابع تولید ریسک و اثرات آن (به صورت تقریبی) کاربرد دارد. در آنالیز What if باید به این نکته توجه داشت که این روش غالبا برای تعیین ریسک ها و اثرات ناشی از تغییرات تجهیزات، انسان و رویه های کاربردی استفاده می شود.
 

• روش PHA

PHA تکنیکی تحلیلی است برای شناسایی خطراتی که بدون دقت کافی، موجب بروز یک رخداد خطرناک می شوند. PHA اغلب برای ارزیابی اولیه خطرات یک پروژه که در مراحل اولیه نظری و مهندسی قرار دارد، به کار می رود.

جهت مشاهده سایر دوره ها کلیک نمایید